Li Dêrsimê xetereya mayinan

  • rojane
  • 09:02 20 Kanûn 2024
  • |

DÊRSIM - Endamê ÎHD'ê Huseyîn Yaşar Sezgîn bal kişand ku li Dêrsimê zêdeyî 10 hezar mayîn hene û got ku divê mayînên ku jiyana jîndaran tehdîd dikin bên paqijkirin.

Mayînên ku her tim çalak in û jiyana jîndaran tehdîd dikin, her sal li cîhanê dibin sedem mirina bi hezaran mirovan. Mayînên bejayî yên ku wekî "xetera kujer a nedîtî" jî tên binavkirin û her yek bi tenê 1-2 dolar in, yek ji cureyên çekan e ku mafê jiyanê, aborî û civakî, rûniştin û aştiyê ji holê radikin.
 
Li Tirkiye û Kurdistanê çend mayin hene, agahiyeke zelal bi dest neketiye. Tirkiye di rapora xwe ya 29'ê Adara 2013'an de ku ji Neteweyên Yekbûyî (NY) re ragihandibû, diyar kiribû ku bi tevahî milyon û 3 hezar û 943 mayîn di bin axê da mane. Ji van 97 hezar û 446 li qada tesîsên leşkerî û 906 hezar û 497 jî li herêmên sînor in. Hat diyarkirin ku ji van mayînan 193 hezar û 810 hezar û 943 mayin mane. Lê nayê zanîn ku di pêvajoyên piştre de çend mayinên mayî hatine paqijkirin. Agirî, Erdexan, Êlih, Çewlîg, Bedlîs, Amed, Dîlok, Colemêrg, Îdir, Qers, Mêrdîn, Sêrt, Riha, Şirnex, Dêrsim û Wan çend ji bajarên ku bi hezaran mayin li wan hene.
 
Endamê ÎHD'ê Huseyîn Yaşar Sezgîn
 
BERNAMEYEKE ZELAL A TIRKIYEYÊ TUNE YE
 
Peymana Navneteweyî ya Qedexekirina Mayinan (Peymana Otava) wekî yekemîn peymana li dijî mayinan tê zanîn. Peymana navborî di 3'yê Kanûna 1997'an de ji bo îmzekirinê hat vekirin. Tirkiye di sala 1998'an de bikaranîna mayinan qedexe kir. Di sala 2003'yan de, tevlîbûna peymanê ji aliyê parlamentoyê ve hat qebûlkirin. Di 2004'an de, ew bû dewleteke aliyê peymanê. Lê ji bo paqijkirina temamê mayinan heta niha Tirkiye xwedî bernameyeke zelal nîn e. Tirkiye heta 1'ê Adara 2022'yan dem da ku herêmên ku bi mayinan qirêj bûne paqij bike. Tirkiyeyê ev dem heta dawiya sala 2025’an dirêj kir. Dîroka navborî ne dîrokek e ku mayin bi tevahî werin paqijkirin. 
 
LI DÊRSIMÊ ZÊDETIRÎ 10 HEZAR MAYIN HENE
 
Her wiha mayin, li Kurdistanê nahêlin ku gelek malbat vegerin gundên xwe. Yek ji van bajaran jî Dêrsim e. Li gorî daneyên Şaxa Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD) a Dêrsimê, li bajêr 10 hezar û 557 mayîn hene. Di navbera salên 1993-94-2019’an de herî kêm 6 jê zarok 12 kesan jiyana xwe ji dest dane. Ji ber teqîna mayinê bi dehan kes birîndar bûne.
 
Ji rêveberên Şaxa ÎHD'ê ya Dêrsimê Huseyîn Yaşar Sezgîn diyar kir ku ji ber zeviyên mayinkirî jiyana welatiyan di xeteriyê de ye. Sezgîn bal kişand ku li bi dehan gundên Dêrsimê mayin hene û wiha got: "Li vê erdnîgariyê her sal teqez teqînek çêdibe. Ji Pulumûrê heta Xozat û Pulurê li gelek deştan teqîn çêdibin. Bi taybetî jî li cihên ku zozanvan hene, polîtîkaya bêmirovkirinê hat pêkanîn. Li gel vê jî piştî demekê gel vegeriyan gundên ku hatibûn valakirin û piştî demekê hewl dan jiyanê ava bikin. Lê piştî demekê me bi vegerê dît ku mirov ketina zeviyên bimayin û mirin çêbûn." 
 
'DIBE KU MAYIN CIH GUHERANDIBIN'
 
Sezgîn da zanîn ku Tirkiye erkên xwe yên di paqijkirina mayinan de pêk neaniye. Sezgîn anî ziman ku dibe ku ji salên 90'î û vir ve cihê mayînan ji ber felaketên xwezayî guherîbin û bûyera di sala 2019'an de xwişk û birayên hev Nupelda (4) û Ayaz (8) Guloglû jiyana xwe ji dest dabûn bi bîr xist. Sezgîn got: "Me ev yek di mirina xwişk û birayên hev Nupelda û Ayaz de jî dît. Ev bûyer di nava jîngehê de qewimî." 
 
Sezgîn anî ziman ku îşaretên hişyariyê metirsiyê kêm nakin û wiha got: “Li her herêma Dêrsimê erda mayinkirî heye. Ji ber ku ji sala 1993'yan û vir ve gelek lehî û şemitîn çêbûne. Her wiha di erdhej û rewşên bi vî rengî de ev mekanîzma cihê xwe diguherîne. Mayina ku di destpêkê de sed metre dûrî gundekî bûye, niha tam di binê wî gundî de ye."
 
Sezgîn diyar kir ku divê di demeke herî kurt de mayin bên paqijkirin û wiha got: "Divê gelê ku dê vegere li van deşt û qadên daristanî bi aramî û bi ewle bijî. Divê ev mayin paqijkirin."
 
MA / Şîrvan Şîlan Çîl
 

Sernavên din

05/02/2025
14:10 Temellî: Em dixwazin bang di rewşeke tecrîd hatiye rakirin de were kirin
12:53 ‘Dadgeha Gelan a Rojava’ ku Tirkiye tê darizandin dest pê kir
12:17 Fransa: Kurd dê tev li konferansa 13’ê Sibatê bibin
11:49 Bakirhan: Ocalan formûla aştiyeke birûmet amade dike
11:09 Qeyûmê Sêrtê 2 karên din da cîgirê xwe
10:36 Deklarasyona TJA’yê: Dê tecrîdê bişikînin, Ocalan dê ji hêla fîzîkî ve azad bibe
10:20 Di doza Atînayê de pêvajoya komployê
09:55 Tanhan: Bi tevlibûna mitînga Amedê re em bersivê bidin polîtîkayên qirêjî
09:37 Otobûsa rêwiyan gêr bû kendalê: 10 jê giran 28 kes birîndar bûn
09:21 Ciwan Elbistanê diterikînin
09:08 Reşat Ozdîl ê 31 sal in girtî ye bi hinceta ‘poşman nîne’ nayê berdan
09:07 Keça 'manewî' ya Erdogan tevî biryara wezaretê jî avahiya dîrokî vala nake
09:06 Gelo Amed ji bo erdhejê amade ye?
09:04 'Nexşerêya Abdullah Ocalan pisûleya çareseriyê ye'
09:03 Rêxistinên Elewiyan: Pêdivî bi zemîneke axaftinê ya bi muxatab re heye
09:01 Çiyayê Gabarê bi dînamîtan tê tunekirin
09:00 Ji meteorolojiyê hişyariya barînan
09:00 ROJEVA 5’Ê SIBATA 2025’AN
04/02/2025
16:19 Derdora Bendava Tişrînê tê bombebarankirin
15:58 Rojnameger Ahmet Guneş hate berdan
15:56 Ji bo tevlibûna mitînga Amedê derî bi derî geriyan
15:47 Salek e li Girtîgeha Tokatê bi biryara lijneyê tahliye tên astengkirin
15:27 Bakirhan bersiva pirsa Îmraliyê da: Hêj tiştekî zelal tune ye
14:44 Çîgdem Kiliçgun Uçar: Ji bo çareseriyê divê her kes xwedî gotin û pratîk be
13:59 'Qeyûm şaredarî veguherand qereqolê’
13:41 Kongra Star: Em ê tola Hîva Erebo hilînin û şoreşa jinê bi ser bixin
13:18 Şaredariya Cizîrê bi beşdariya gel civîn li dar xist
13:18 Rapora meha Çileyê ya KCDP’ê: 33 jin hatin qetilkirin
13:17 Siyasetmedarê Fransiz: Rojeva modêla pêşerojê ye
12:41 Bakirhan: Ocalan ji bo çareseriya mayinde amadekariya banga dîrokî dike
12:09 Li Dêrsimê nexweşiya tebekê: Bi dehan sewal mirin
11:39 Yildirimci: Şer û neçareserî civakê xîzan dike
11:27 Parêzerên Abdullah Ocalan ji bo hevdîtinê serlêdan kirin
11:25 Biryara ji bo parastina Kaniyên Munzurê dîsa guherî
11:09 Amed xwe ji bo mitînga ‘Aştî û azadiyê’ amade dike
10:59 Du mehên rêveberiya HTŞ’ê: Nasname û dîroka jinê di hedefê de ye
10:37 Li herêma erdhejê tiryak, fihûş û tundî zêde bû
09:30 Doza Narîn Guranê birin îstînafê
09:20 Pisûlaya cenazeyê 28 sal in nehatiye dayin
09:15 Fermandarê qereqolê: Me nehişt Zeydan biçe herêma qedexe
09:08 Ji Platforma DGD'ê banga ji bo kampanyaya 'ji bo aştiyê milyonek îmze'
09:07 Dosye ya cînayetê ye, biryar eşyayê qaçax ê gumrukê
09:06 ‘Krîz dê bi bidawîbûna şer ji holê rabe'
09:01 Tevî emrê xwe yê mezin jî çanda tevnê dide jiyîn: Bila ev çand nemire
09:00 ROJEVA 4’Ê SIBATA 2025’AN
03/02/2025
16:48 Li Kobanê ji bo ‘Azadiya Ocalan’ bang
16:26 Biryara Dadgeha Bilind a der barê Pinar Gultekîn de hat protestokirin
15:58 Ji bo berxwedana li Tişrînê ji sê bajaran bi rê ketin
15:44 Temellî: Sermuzakerevan Ocalan e û em piştgiriyê didin her gava diavêje
15:21 Dewleta tirk stasyonê avê ya li Kobanê bombebaran kir
14:20 Çîgdem Kiliçgun Uçar: Gava herî girîng azadiya Ocalan e
13:18 DFG’ê rapora meha Çileyê eşkere kir: Li 42 rojnamegeran lêpirsîn hate destpêkirin
13:08 Li Hezexê zarokekî bi awayekî guman jiyana xwe ji dest da
13:08 Li dijî mala Babat ê DEM Partiyî êriş hate kirin
12:50 Aydar: Heta Ocalan bi awayekî azad xebatên xwe nemeşîne çareserî pêk nayê
12:31 Meclisa Şaredariya Sêrtê civiya: Em biryara tayînkirina qeyûm nas nakin
11:30 Dayikên Aştiyê: Çareserî bi azadiya Ocalan pêkan e
11:13 Li Amedê ji bo mitînga ‘azadiyê’ bang hate kirin
11:09 ENAG: Enflasyon ji sedî 81 e
TUÎK: Enflasyon ji sedî 42 ye
11:02 Nîqaşên ser çareseriyê: Îktîdar baweriyê nade
10:53 Alî Bozan: Ji bo şandina qeyûm em ê li benda hilbijartinê nemînin
10:40 Şandeya li Enqereyê hevdîtin kir: Divê pêvajo civakî bibe
10:00 Ji bo qeyûman dibêjin ‘demkî ne’ lê mayinde dikin
09:32 Xelkê Sêrtê bibiryare ku qeyûm bişîne
09:16 Platforma Gelan a Ewropayê wê li Viyanayê bicive
09:00 Rojnameya Xwebûnê bi manşeta ‘Gavên şênber lazim in’ derket
09:00 ROJEVA 3’YÊ SIBATA 2025’AN
02/02/2025
16:22 ‘Yên çareseriyê dixwazin bila êrişan bidin sekinandin’
15:53 Berdan Ozturk: Hêviya me Abdullah Ocalan e
15:05 Ji bo Werîşê Mûradî û Pexşan Ezîzî ji NY’ê re name hate şandin
14:29 FÎSA: Di 2024’an de 77 zarok ji ber sedemên dikariyan pêşî lê were girtin mirin
14:28 ‘Abdullah Ocalan 26 sal in çareseriyê pêşniyar dike’
13:56 Tulay Hatîmogûllari: Birêz Ocalan gav avêt, dora dewlet û îktîdarê ye
13:43 Rêxistina Navçeya Navendî ya DEM Partiyê ya Şirnexê kongreya awarte lidar xist
13:37 Çîgdem Kiliçgun Uçar: Bila dewlet gavan biavêje
12:22 HSD: Herî kêm 4 çete hatin kuştin
11:42 Hêzên Ewlekariya Hundirîn: Di êrişa li dijî Aşmê de 10 sivîl birîndar bûn
11:30 Nobeta li Bendava Tişrînê di roja 26’an de didome
11:06 Kovara Jinê bi manşeta ‘Jin û Veguherîna Civakî’ derket
11:05 Di 2 salan de li Hatayê tenê dem guherî
10:30 Hevalê Bavê Teyar: Bû stêrkek û rê nîşanî me dide
09:49 Hevserokê Meclisa Ermenan: Em di pergala neteweya demokratîk de azad dijîn
09:41 Rojbîn Bor: Em li Rojava xwedî derkevin
09:28 Welatiyên Enqereyê: Navnîşana çareseriyê Meclis e
09:09 Termînala hîmê wê 18 sal berê hatiye danîn hêj nehatiye vekirin!
09:00 ROJEVA 2’YÊ SIBATA 2025’AN
08:54 Li Kobanê malek hat bombebarankirin: 7 jê zarok 10 kes birîndar bûn
01/02/2025
16:06 Çalakiya nobedê ya li dijî qeyûm didome
15:27 Xizmên Windayan: Em ê dest ji edaletê bernedin
15:14 Hamasê 2 dîlgirtiyên Îsraîlî yên din jî berdan
15:07 MSD ji bo jinûveavakirina Sûriyeyê civiya
15:03 Rozerîn Kûrt a infaza wê hatibû taloqkirin hat tahliyekirin
13:54 Dayikên Şemiyê li aqûbeta Bedirhan Tuysuz pirsîn
13:51 Li Sêrtê qeyûm hat protestokirin
12:06 Qeyûmê Êlihê 19 kesên din jî ji kar derxistin
10:38 Li Amerîkayê helîkopterek ket xwarê
10:33 Li Behra Egeyê li ser hev erdhej çêbûn
10:30 Li Cizîrê zarokek hat kuştin
10:22 Sabrî Ok: Ger şert û merc neguherin wê gav neyên avêtin
10:15 Karamûs: Abdullah Ocalan xwedî hêza çareserkirina pirsgirêkê ye